Home ➾ Blog ➾ Horeca- en recreatiemarkt na corona (2020 – 2023)

In deze uitgebreide blog kijken we terug naar wat er sinds corona 2020 allemaal is gebeurd in de horeca en recreatie. We spraken 70 bedrijven (40 eigenaren). We gebruiken 50 online bronnen. De markt was – en is nog steeds – een rollercoaster.

Toen corona begin 2020 onze onvoorbereide wereld aandeed, werd alles anders. Met name de horeca en recreatie kregen een meedogenloze slag met verplichte sluitingen.

Volgens het CBS kromp van alle bedrijfstakken in Nederland de horeca in 2020 het meest; met 40,6%. Cultuur en recreatie stonden op de tweede plaats, met een krimp van 24,7%. (CBS)

Terwijl de horeca het vaakst gebruik heeft gemaakt van overheidssteunmaatregelen om de coronamaanden – en later jaren – uit te kunnen zitten, gingen veel experts ervan uit dat de horeca voor altijd zou veranderen.

Er waren theorieën dat we nooit meer zo dicht op elkaar zouden zitten; dat een minimale afstand tussen tafels in de horeca zou worden gestandaardiseerd. Een andere theorie was dat consumenten er nu aan gewend waren om niet meer als routine naar de horeca te gaan; gewoon weer de koffie thuis te drinken, of meer te gaan bestellen.

Als onderdeel van dit onderzoek hebben we ook naar de digitaliseringstrend gekeken. Om de lengte van de blog echter te minimaliseren – en omdat het een sterk opzichzelfstaand onderwerp is – hebben we dit een eigen plekje gegeven: Versnelde technologische ontwikkelingen in horeca na corona!

Hieronder duiken we in de globale marktsituatie. Waar hebben de horeca en recreatie mee te maken?

1. Groeiend aantal faillissementen?

Niet helemaal… 📈

In 2020 en 2021 waren de verwachtingen dat veel faillissementen in de horeca en recreatie niet werden voorkomen, maar juist uitgesteld door de lopende overheidssteun.

Veel bedrijven waren zogenaamde zombiebedrijven, die te weinig eigen vermogen hadden om de lasten te kunnen betalen. Trouw noemde het “Stilte voor de storm” en de ING bank verwachtte twee tot drie keer zoveel faillissementen in 2021 ten opzichte van 2019. (ING) (Trouw)

Terug in 2021 was het voor onszelf opvallend dat Breda – de eerste stad waar Questlog in actief is – juist een groei in horecazaken meemaakte. In december 2020 waren er 10 horecabedrijven meer dan een jaar geleden, ondanks een aantal zaken die waren gestopt. (In De Buurt)

Nu blijkt dit overal het geval te zijn geweest.

In een analyse van Datlinq op 15 juli 2022 bleek dat er 2.500 locaties bij zijn gekomen in de afgelopen 2,5 jaar! Dat was de periode ten midden van de coronacrisis!

We zagen de meeste nieuwe zaken ontstaan in Amsterdam; maar liefst 381. Den Haag en Rotterdam volgden met 140 en 121 vestigingen.

De volledige cijfers worden gevisualiseerd in onderstaande infographic. Opvallend is dat er met name veel ‘snelle’ horeca bij is gekomen.

Bron: Datlinq 2022. Datlinq is in 2022 overgenomen door Roamler, waardoor de bron tegenwoordig niet meer toegankelijk is.

2. Hoge omzet in 2022

Er is veel geld te besteden… 💸

Ook de omzet deed het goed. In het tweede kwartaal van 2022 – het eerste kwartaal zonder coronamaatregelen – lag de omzet hoger dan voor corona. (CBS)

Op onderstaande grafiek lijkt het alsof corona geen enkele invloed heeft gehad op wat anders een logische groei zou zijn geweest, weergegeven met de stippellijn.

Toch waren velen ook hier sceptisch over, met het idee dat dit van korte duur zou zijn. Meer mensen willen juist nu genieten van horeca. Logisch dat er een korte ‘spike’ te zien is. Althans, dat was de gedachte, maar in kwartaal 3 stegen de cijfers echter weer, met bijna 3 procent.

In de recreatie was hetzelfde beeld te zien. Vakantieparken zaten vol en toeristen (met name Belgen en Duitsers) wisten Nederland weer goed te vinden. Het ging in 2022 beter dan in 2019! (Rabobank)

Bron: CBS 2022. Cijfers omzet horeca, seizoensgecorrigeerd. Stippellijn, pijl en vraag toegevoegd door Questlog.

Ondanks de blijvend groeiende omzetcijfers in 2022, werd aan het begin van kwartaal 3 toch duidelijk dat horecaondernemers minder positief naar de nabije toekomst keken. Het economische klimaat was weer aan het veranderen.

Dit ‘ondernemersvertrouwen’ nam aan het begin van het vierde kwartaal nóg verder af. (CBS)

Hoewel ook andere sectoren minder vertrouwen hadden in het voortbestaan van hun bedrijf, zoals cultuur, sport en recreatie, en auto- en detailhandel, viel op dat het vertrouwen van de horeca het laagst was.

Aan het dalende vertrouwen lagen drie onderwerpen ten gronde:

1) Personeelstekort
2) Opgebouwde schulden
3) Inflatie / energiekosten

3. Groeiend personeelstekort in 2022

Personeel gezocht! 👤

Omdat bedrijven in horeca, recreatie en cultuur voor lange tijd geen uren konden bieden, zijn veel personeelsleden en ZZP’ers ander werk gaan zoeken.

Waar begin 2020 nog 424.000 mensen in de horeca werkten, waren dat in febuari 2021 nog maar 305.000. (UWV)

Het lijkt erg moeilijk om het vertrokken personeel weer terug te krijgen. Veel mensen zijn in andere sectoren gaan werken. Dit resulteerde in bedrijven die door personeelstekort gesloten moesten blijven op mooie zomerdagen, of kozen voor kortere openingstijden, of het dichthouden van de keuken. (RTV Utrecht) (Omroep Brabant)

De arbeidsmarkt is in 2022 krapper dan ooit, met in de horeca de meest openstaande vacatures. (CBS) In het begin van het tweede kwartaal is voor bijna 43% van de bedrijven het personeelstekort de belangrijkste belemmering.

Nederland is echter niet de enige. Italië miste in het hoogseizoen 300.000 werknemers; een brancheverlies van zo’n 6,5 miljard euro. In Griekenland hadden ze in hotels op de eilanden een tekort van 50.000 keuken- en schoonmaakmedewerkers. En Frankrijk had, toen de zomer begon, nog 361.000 openstaande vacatures bij hotels, cafés en restaurants. (NOS)

In de recreatiesector was het niet veel anders. Maar liefst 66% had te weinig personeel, waarbij zo’n 33% aangaf dat dit de toekomst van hun bedrijf in gevaar brengt. Dit tekort is het sterkst in de werkvelden schoonmaak (54%) en horeca (54%).

Daar komt bij dat de instroom van nieuwe recreatiestudenten al jaren achterblijft én dat zelfs 18% van de huidige werknemers erover nadenkt om de sector te verlaten. Corona heeft het imago van het recreatiewerkveld flink aangetast. (FNV Recreatie)

Als we een blik werpen op de cultuursector, zien we nogmaals hetzelfde. Een extreem hoge 80% (!) van poppodia en festivals verwacht op korte termijn in financiële problemen te komen.

Redenen hiervoor zijn de aanhoudende personeelstekorten, maar ook torenhoge kosten voor energie en achterblijvende indexatie van subsidies.

“De arbeidsmarkt is als gevolg van de coronacrisis compleet ontwricht geraakt. ZZP’ers werden hard geraakt en veel professionals, zoals technici, marketeers en productieleiders, zijn vertrokken. Concerten en voorstellingen vallen uit door gebrek aan personeel of omdat een tourbegroting niet rond te krijgen is. De reserves zijn opgebruikt en de weerstand is laag.” reageerde co-voorzitter van koepelvereniging Kunsten ’92 Jeroen Bartelse. (AD)

4. Opgebouwde schulden

Meeste betaalachterstand bij Belastingdienst 💰

Door de overheidssteun is het aantal faillissementen sinds het tweede kwartaal van 2020 historisch laag. (CBS)

Logischerwijs kunnen we er dus inderdaad vanuit gaan dat overheidsregelingen, zoals de Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL) en bijvoorbeeld de Aanvullende Tegemoetkoming Evenementen (ATE), veel bedrijven in leven hebben gehouden; ook bedrijven die onder normale omstandigheden failliet zouden zijn gegaan. (Rijksoverheid)

Bijna 1/5e van alle coronasteun is naar de horeca gegaan, waarvan het meeste naar restaurants, gevolgd door hotel-restaurants en cafés. (CBS)

Bron: CBS 2022. Aantal faillissementen van bedrijven (incl. eenmanszaken), voor zittingsdagen gecorrigeerd.

Toch heeft de steun niet kunnen voorkomen dat veel horeca- en recreatiebedrijven in de financiële problemen zijn gekomen. Dit aantal gevallen is een heel stuk lager in de meeste andere sectoren.

Globaal gezien heeft minder dan 1% van alle bedrijven een hogere schuldenlast die problematisch is. (CM)

Dit is een compleet ander verhaal in de dienstverlening, zoals horeca, cultuur, sport en recreatie. Hier verwacht meer dan 40% dat ze één tot vijf jaar nodig hebben om de opgebouwde schulden af te lossen en 5,4% verwacht dat dit zelfs meer dan vijf jaar zou kunnen duren. (KvK)

Bron: Kamer van Koophandel 2022. Grafiek van de schuldenlast per onderneming per sector in vergelijking met de situatie voor de coronacrisis.

De meeste schulden en betaalachterstanden lagen aan het begin van het tweede kwartaal 2022 bij de Belastingdienst. Dit geldt voor 66% van de horeca (H) en 54% van cultuur, sport en recreatie (CSR). Daarop volgen schulden bij de banken (H: 37%, CSR: 19%), toeleveranciers (H: 15%, CSR: 19%) en energiemaatschappijen (H: 1%, CSR: 9%). (Pretwerk)

Volgens een berekening van ABN Amro kwam de gemiddelde belastingschuld van augustus 2022 uit op € 309.000 voor hotels en € 76.000 voor restaurants.

Uit het onderzoek van de bank naar de problematiek van de schulden, kwam – in tegenstelling tot het onderzoek van de KvK – zelfs naar voren dat dit voor 20% van de horecabedrijven problematisch is (ongeveer 5% hoger dan uit het onderzoek van de Kamer van Koophandel). (FD)

Veel ondernemers hebben tevens uit hun pensioen en spaargeld moeten grijpen.

Daar komt bij dat – met name in de horeca – veel bedrijven eenmanszaken zijn en de ondernemer dus persoonlijk aansprakelijk is voor de schulden. (RTL Nieuws)

De vrees is dat veel ondernemers niet tot afbetalen in staat zijn. “Naast de aflossing moet de branche ook investeren in duurzaamheid en meer betalen voor bijvoorbeeld energie, drank en verpakkingsmaterialen. Zo ontstaat er bij veel bedrijven in ieder geval druk op de kasstromen.” zegt Gerarda Westerhuis, sectoreconoom bij ABN Amro.

5. Inflatie / energiekosten eind 2022

Energieprijs keer vier+ ⚡

We zagen in hoofdstuk 2 dat de horecaomzet in 2022 weer een stijgende lijn laat zien. Toch kunnen ze ditzelfde jaar de opgelopen schade moeilijk goedmaken.

Een deel hiervan heeft te maken met het hiervoor besproken personeelsgebrek. Het andere deel heeft te maken met de enorme inflatie van energie-, inkoop- en transportkosten.

Bedrijven zien de energierekening oplopen, maar hebben geen geld meer om te investeren in energiebesparende maatregelen. (FD)

Het CBS meet de inflatie als stijging van de consumentenprijsindex (CPI) ten opzichte van dezelfde maand in het voorgaande jaar. De CPI geeft een beeld van een pakket aan goederen en diensten die zoals gemiddeld wordt aangeschaft door Nederlandse huishoudens.

Aan de onderstaande tabel is te zien dat de inflatie enorm is gestegen ten opzichte van voorgaande jaren. (CBS)

Ik heb persoonlijk met een snackbareigenaar in Breda gesproken die zijn zaak begin 2023 maar een paar uur per dag open heeft gehad, puur omdat openingstijden buiten de piek niet meer te veroorloven waren door de energiekosten. De frituur is te duur.

Bron: CBS 2022. Cijfers op inflatie (CPI), het percentage verandering ten opzichte van een jaar eerder.

Bron: Overstappen 2023. Links: Ontwikkeling stroomtarieven 2014-2023, inclusief BTW en overheidsheffingen. Rechts: Ontwikkeling gasprijs per m3 2014-2023.

Bron: Overstappen 2023. Boven: Ontwikkeling stroomtarieven 2014-2023, inclusief BTW en overheidsheffingen. Onder: Ontwikkeling gasprijs per m3 2014-2023.

Ook de inkoopkosten zijn enorm gestegen.

Hoewel veel bedrijven dit niet durven of willen doen, zal dit uiteindelijk allemaal naar de eindgebruiker moeten worden doorberekend.

Eind 2022 gaf bierbrouwerij Heineken aan de prijzen begin 2023 fors te verhogen met 10,7%. Deze verhoging volgt op een eerdere verhoging van 5,8% in augustus en 3,4% in januari. (FD)

Al het bovenstaande brengt ons uiteindelijk bij een peiling van Qredits en de Hoge School Utrecht, die laat zien dat maar 42% van de kleinere ondernemers momenteel meer verdient dan het minimumloon; 36% zelfs onder het bijstandsniveau. (FD)

De horeca-, recreatie- en cultuurondernemers hebben het sinds het begin van de coronacrisis lastig.

De crisissen volgen elkaar op.

6. Herstel in 2023?

Nog altijd rollercoaster 🎢

Halverwege 2023 lijkt het er toch op dat – ondanks crisis op crisis – de horeca en recreatie het goed blijven doen. “Iedereen dacht het afgelopen jaar dat het rustiger zou worden, maar de dip bleef uit. De restaurants zitten vol, vol, vol.” zegt horecatrendwatcher Wouter Verkerk.

Ruud Bakker, eigenaar van een steakhouse en voorzitter van de Eindhovense afdeling van Koninklijke Horeca Nederland, ziet hetzelfde: “Gasten eten meerdere gangen, bestellen dure bieren, dure wijnen.” (NOS)

Als we de omzetgrafiek van eerder updaten met de nieuwste cijfers, zien we dat de omzet in het derde en vierde kwartaal van 2022 vrij gelijk is gebleven met het tweede kwartaal. (CBS)

Hoe zou deze grafiek eruit zien met ook de eerste twee kwartalen van 2023?

Bron: CBS 2023. Cijfers omzet horeca, seizoensgecorrigeerd. (De volumecijfers voor 2020-II en 2021-I zijn onbekend of onvoldoende betrouwbaar.)

Voor specifiek ‘cultuur’ en ‘recreatie’ zijn op het moment van schrijven nog geen concrete cijfers beschikbaar, maar als korte berichten bij de reserveerknop van recreatiebedrijven vroeg in het seizoen een indicatie zijn, is dit ook een goed teken.

“Het is ontzettend druk met reserveringen. Reserveer snel als u verzekerd wilt zijn van een plaatsje!” (Kurenpolder)

Het idee dat eigenaren nu onmiddelijk meer winst maken dan voorheen is niet waar.

Veel ondernemers hebben nog steeds corona-gerelateerde schulden die ze moeten terugbetalen, terwijl ze ook worden geconfronteerd met stijgende inkoopprijzen en personeelskosten.

Omzet is geen winst.

In mijn interviews met horecaondernemers in juni en juli 2023, hoor ik van velen dat de omzet in vergelijking met het vorige jaar redelijk hetzelfde is en soms zelfs hoger, maar de winst lager.

Daarbij durft de helft van de mkb’ers de hogere kosten niet door te berekenen in een biertje of toegangsprijs. Er heerst vrees dat klanten dan naar de concurrentie vertrekken of thuis gaan borrelen. Deze angst speelt met name in de horeca-, recreatie-, cultuur- en sportsector. (NOS)

Het is soms zo spelen met de prijs dat gasten nog nét wel dat tweede biertje bestellen.

Vergeet ook niet dat op 1 januari 2023 het minimumloon is gestegen met 10,15% en op 1 juli 2023 nogmaals met 3,12% (al is die van juli de meer standaard halfjaarlijkse verhoging). (Rijksoverheid)

Oh, en sinds 1 juli 2023 mogen ondernemers geen plastic wegwerpbekers en maaltijdverpakkingen meer aanbieden om ter plaatse in de horecagelegenheid te gebruiken, ook geldende voor festivals en bedrijfsrestaurants. (Misset Horeca)

Al in al… Het werken in de cultuur, recreatie en horeca is een rollercoaster.

Men zegt weleens dat ondernemerschap de hoogste highs en de laagste lows kent. De periode van februari 2020 tot augustus 2023 is hiervan een ultiem voorbeeld voor de gehele sector.

Wat heeft eind 2023 voor ons in petto?

We zitten nog steeds in een economische krimp. (NOS)

ℹ️ Dit onderzoek is voor 50% mede-gefinancierd door de provincie Noord-Brabant.