Home ➾ Blog ➾ Blijf paranoïde! Vroeg of laat zal iets in je onderneming veranderen

Als ondernemer moet je positief-paranoïde blijven. Je gelooft dat het uiteindelijk allemaal goed komt, maar blijft wel oplettend. Je weet namelijk dat – vroeg of laat – iets in je onderneming zal veranderen.

Twee jaar geleden vervielen de laatste coronamaatregelen. De energiecrisis is voorbij; de prijzen voor gas en elektriciteit zijn al een jaar op normaler niveau. Ook de grootste prijsverhogingen en piek in personeelstekorten lijken voorlopig achter de rug.

Hoewel er zeker nog uitdagingen zijn waar horeca en recreatie mee te maken hebben, zoals het afbetalen van coronaschulden en nu weer hogere personeelskosten, lijken de zaken voor velen gelukkig goed te draaien.

Klanten zijn er ruim en voldoende. Tafels zijn bezet. Concerten zijn uitverkocht. Parken zitten vol.

Life is good.

Wellicht is het daarom tijd voor een paar minuten reflectie op mogelijke gevaren. ‘Only the Paranoid Survive,’ zegt Andrew S. Grove in de titel van zijn boek.

Mijn doel met deze blog is om je een beetje positief-paranoïde te maken, waar je een oogje houdt op potentiële problemen en in staat bent om deze af te slaan, of in ieder geval snel te kunnen overwinnen.

Het optimisme van ondernemers 😃

Een kernkwaliteit van ondernemers is hun optimistische houding; noodzakelijk en essentieel voor het opzetten van een eigen bedrijf. Ze zijn hun onderneming begonnen met goed geloof in de toekomst, vertrouwen in hun concept en voldoende dikke huid (gemaakt van passie) om een tegenslag aan te kunnen.

Deze – soms onuitputtelijke – optimistische houding kan tegelijkertijd ook dodelijk zijn. Optimisme is een tweesnijdend zwaard.

Noam Wasserman noemt een aantal voorbeelden in zijn boek The Founder’s Dilemmas, Anticipating and Avoiding the Pitfalls that can Sink a Startup.

Oprichters lijden vaak aan tunnelvisie en overmoed. Ze geloven zo sterk in hun speciaal gekozen pad, dat ze alternatieve benaderingen en soms nodige aanpassingen niet als reële optie willen zien en overwegen. Ze schatten hun eigen kansen hoger in dan die van hun concurrenten. Ze maken overdreven rooskleurige voorspellingen. Ze anticiperen niet op voor de hand liggende problemen.

Ja, optimisme is voor een ondernemer absolute noodzaak. Een onenthousiaste pessimist kan haar team immers niet emotioneel grijpen en meenemen in een inspirerende visie…

Maar ondernemers moeten ook een klein element ‘what if‘ bezitten; een mespuntje paranoia.

Ze moeten voorbij hun natuurlijke neiging tot wensdenken kunnen stappen. Ze moeten met verrekijker in uitkijkpost de wacht kunnen houden. Ze moeten over hun schouder kunnen kijken. Ze moeten de eerste regendruppels kunnen voelen.

Ze moeten het beste verwachten terwijl ze zich voorbereiden op het slechtste.

Op die manier hoeven beslissingen niet altijd reactief gemaakt te worden, in het heetst van de strijd, maar kunnen ze strategisch worden vormgegeven, met voorbedachte rade.

Zie deze blog als een reflectie… Een paar minuten om stil te staan bij de huidige situatie en na te denken over potentiële gevaren. Een herinnering om – naast het geloof in een zonnige toekomst – ook stil te staan bij valkuilen op en langs de weg.

1. Wat sluipent begint…

“Er is iets aan het veranderen” 🤨

Het is voor de hand liggend om grote – potentieel bedrijfsvernietigende veranderingen – te zien als een meteoorinslag. Een heelalsteen die uit het niets komt, totale chaos creëert en met verwoestende kracht het landschap sterk verandert.

Corona was zo’n meteoor. Corona was een Black Swan.

Een Black Swan is een gebeurtenis die zeldzaam en onvoorspelbaar is, maar enorme gevolgen heeft. De term werd groot door Nassim Nicholas Taleb’s werk in onder andere Antifragile, Things that Gain from Disorder.

Hoewel deze Black Swan-situaties zich van tijd tot tijd voordoen, zijn de meeste grote veranderingen echter minder abrupt. Achteraf blijken dit trends te zijn die al jaren in opkomst waren.

Intel vs. Japan ⚔️

Het Amerikaanse Intel werd in de jaren ’80 overweldigd door Japanse concurrentie, die geheugenchips voor computers konden leveren van duidelijk hogere kwaliteit en lagere kosten. Intel moest snel schakelen en kon niet anders dan hun hoofdproduct opgeven en een nieuw pad inslaan (uiteindelijk met microprocessors).

Terugkijkend zat dit er al 10 jaar aan te komen! De cijfers en grafieken waren duidelijk. Al 10 jaar lang daalde het marktaandeel van de Amerikanen en steeg het marktaandeel van de Japanners.

Charlie Chaplin vs. geluid ⚔️

Charlie Chaplin was een beroemd acteur tijdens de stille filmperiode, maar toen de techniek vanaf 1927 in staat was om films met geluid te produceren – en geluidsfilms stegen in populariteit – bleef hij jarenlang koppig vasthouden aan zijn oude manier van werken; “Talkies are ruining the great beauty of silence. They are defeating the meaning of the screen.”

Drie jaar later waren geluidsfilms de norm, in 1930. Een zeer grote verandering die al jaren te spotten was. Overigens heeft Charlie uiteindelijk toch geluid omarmd, al was het pas in 1940.

“Only the paranoid survive” 😵

Corona zelf was misschien niet te voorspellen, maar het type situatie wel. COVID-19 is niet de eerste pandemie van moeder Aarde en zal ook niet de laatste zijn. Het valt wellicht niet te timen, maar het valt wel te bedenken.

Meteoren verschijnen niet uit het niets. Ze leggen een lang pad af. De Black Swans verstoppen zich wellicht achter de maan, maar de meeste veranderingen zijn vanaf ver te spotten.

Tenminste, als je hiervoor op de uitkijk staat. Als je het wilt zien.

Andrew Grove kreeg in zijn tijd als CEO van Intel te maken met meerdere grote – potentieel bedrijfsvernietigende – veranderingen. Dit waren in zijn woorden strategische keerpunten. Eén hiervan was de strijd met Japan om marktaandeel.

Over dit bedrijfsfenomeen schreef hij dus later het boek Only The Paranoid Survive, waar hij wat van zijn gezonde paranoia deelde:

 “De dingen waar ik paranoïde over ben variëren. Ik maak me zorgen over producten die kunnen mislukken en producten die te vroeg worden gelanceerd. Ik maak me zorgen over fabrieken die niet goed presteren en over het hebben van te veel fabrieken. Ik maak me zorgen over het aannemen van de juiste mensen en het afzwakken van moraal. En natuurlijk maak ik me zorgen om concurrentie.” (vertaald naar Nederlands.)

Verdedigingsmechanismes 🛡️

Meestal verloopt verandering in eerste instantie sluipend.

Het begint klein.

Hierdoor kunnen we onze natuurlijke verdedigingsmechanismes toepassen…

We ontkennen met “het waait wel over” en “er is niets aan de hand.” We ontsnappen met “ik moet andere dingen doen die nu belangrijker zijn.” We rationaliseren met “dat is toch niet echt onze doelgroep.”

Charlie Chaplin heeft een aantal mooie quotes die we hierin kunnen categoriseren (PennState):

Ontkenning: “I give the talkies three years, that’s all.” “Moving pictures need sound as much as Beethoven needs lyrics.”

Ontsnapping: “To think that people are prepared to pay to hear me talk is one of the strangest phenomena I’ve ever heard of in my life. It’s positively absurd! And what would I talk about?”

Rationalisering: “Dialogue may or may not have a place in comedy. Dialogue does not have a place in the sort of comedies I make. For myself, I know that I cannot use dialogue. Dialogue, to my way of thinking, always slows action because action must wait upon words.”

Maar op een gegeven moment komt de realisatie: “Er is nu toch echt iets aan het veranderen.”

We hebben een strategisch keerpunt bereikt.

2. Een 10X verandering

Categorie VI stroomversnelling op een rivier 🌊

Elk bedrijf werkt volgens een aantal ongeschreven regels. Soms komt er een moment dat deze regels plotseling veranderen. Wat voorheen werkte, werkt niet meer. ABC reageert niet meer hetzelfde op XYZ.

Een strategisch keerpunt is een verandering die vergelijkbaar is met de hoogste categorie stroomversnellingen op een rivier.

Rafters noemen dit klasse 6, het toppunt van moeilijkheidsgraad en levensbedreigend risico; uiterst lastig te navigeren, onvoorspelbare golven, sterke stromingen, krachtige zuigingen en gevaarlijke obstakels.

Een strategisch keerpunt is een 10X verandering, een verschuiving die tien keer krachtiger is dan een normale verandering.

Het is waar de grafiek in de tegenovergestelde richting buigt; van stijgend naar dalend.

Dit zijn momenten waar je de controle over je lot verliest en wordt meegezogen door de elementen. Je zoekt houvast om niet te verdrinken.

Blizzard Entertainment vs. hun klanten ⚔️

Blizzard Entertainment is het bedrijf achter World of Warcraft, Diablo, Hearthstone en Overwatch. Hun franchises hebben een enorme fanbase met miljoenen gamers, van jong tot oud.

Ieder jaar organiseerde het bedrijf een grootschalig evenement, Blizzcon, waar met enorme hype nieuwe uitbreidingen, trailers en updates werden geshowt. Fans kwamen van over de hele wereld naar Anaheim, Californië, om dit evenement live, op locatie, mee te kunnen maken. Miljoenen meer volgden het online.

In 2018 ging het mis…

Dit is het moment geweest – live opgenomen (!) – waar Blizzard Entertainment te maken kreeg met een 10X verandering.

Een perfect voorbeeld van een strategisch keerpunt.

Dit is waar Blizzard de controle verloor over hun lot. Twee jaar lang werden ze geleefd. Er gebeurden dingen die voorheen niet gebeurden. Dit was niet ‘even te managen’… Trailers werden geboycot. Alles online – zelfs ongerelateerd – kreeg een lading aan dislikes en negatieve reacties. De CEO werd een meme.

In 5 maanden verloor het bedrijf 50% van hun aandelenprijs!

Activision Blizzard Inc (ATVI) verloor 50% aan waarde in aandelen in de maanden die volgden op Blizzcon 2018.

Wat ging er mis?

De ongeschreven regel in Blizzard Entertainment was dat zij zelf bepaalden welke games werden ontwikkeld en wat er in die games zou worden gestopt. Zij verzonnen iets wat hen leuk leek, gingen het lange ontwikkelingsproces in droegen het uiteindelijk voor aan hun trouwe, loyale fanbase, die ‘alles toch wel accepteerde.’

Maar er was iets aan het veranderen…

De signalen waren er eigenlijk al jaren; in video’s van influencers op YouTube en Twitch, in posts op het officiële forum en in reacties op social media en trailervideo’s.

Op 2 november 2018 viel de laatste druppel en knapte de bubbel.

Spelers waren het genegeeerd worden zat en zagen hun geliefde franchise een kant opgaan die hen niet aantrok.

Zo’n 24 jaar eerder, in 1994, maakte Intel (een andere, maar) eenzelfde situatie mee. Andrew Grove deelde zijn perspectief:

“Wij bepaalden onze eigen kwaliteitsniveaus en onze eigen specificaties. We brachten alleen nieuwe producten uit wanneer het aan onze eigen criteria voldeed. Wij hadden deze producten ten slotte ontworpen en bedacht. Hierdoor hadden wij het impliciete recht – en de verplichting – om te beslissen wanneer iets wel goed was en niet. Zo’n 26 jaar lang heeft niemand deze manier van werken ooit in twijfel getrokken en over het algemeen zaten we op de juiste koers.” (vertaald naar Nederlands.)

De chipmaker, die voornamelijk (B2B) zaken deed met bedrijven als Dell, HP en IBM, kreeg voor het eerst te maken met kritische eisen van de eindklant; de klanten van hun klanten.

Ze hadden geen andere keus. Om deze 10X verandering te overleven moest Intel in zeer korte tijd een B2C-klantenservice opbouwen en raakte het 475 miljoen dollar kwijt in het vervangen van memory chips en alles wat daarbij kwam kijken.

In de game-industrie was het gebruikelijk om zoveel mogelijk, zo lang mogelijk geheim te houden. Logisch dat het bedrijf bepaalt wat er gemaakt gaat worden, toch? Je wilt niet direct alles weggeven. Via trailers en sneak previews druppel je informatie over het spel naar buiten.

Dit was voor hen een ongeschreven regel.

Deze regel veranderde 2018 op een zeer ingrijpende manier.

Sindsdien heeft Blizzard Entertainment meermaals aangegeven meer naar de speler te luisteren. Posts op forums worden serieuzer opgepakt. Er wordt sneller op feedback gereageerd.

Het is wellicht een zoektocht naar de juiste balans tussen niet alle geheime ontwikkeling direct weg te geven en de speler bij de ontwikkeling te betrekken, maar Blizzard Entertainment heeft hier grotere stappen in gemaakt dan ooit tevoren.

3. Potentieel gevaar uit alle hoeken

10 voorbeelden van gevaar ⚠️

Veranderingen kunnen uit alle hoeken komen.

Links, rechts, met de post, digitaal, uit de lucht, door de grond en zelfs met terugwerkende kracht.

Alle wegen leiden naar Rome. Voor problemen… ben jij Rome.

We hebben al voorbeelden genoemd op gebieden als concurrentie, technologische ontwikkeling en zelfs bestaande klanten.

Hier zijn er nog 10:

1. Politiek (landelijk): Verplichte salarisverhogingen voor werknemers, nieuwe eisen voor werken met ZZP’ers, coronatoegangsbewijzen, verhoging van de minimale leeftijd voor alcohol, geopolitieke sancties op inkoopproducten, verplichte diversiteit in personeelsbestand, etc.

2. Regio / omgeving: Onvoldoende parkeerplaatsen om verdere groei te ondersteunen, stikstofgevoelige zone, andere regio’s die klanten wegtrekken, terreurdreiging, imagodaling van de regio, langdurige werkzaamheden, te weinig verkoeling in warme zomermaanden, etc.

3. Leveranciers: Weinig alternatieve aanbieders, hebzuchtige leveranciers met stijgende prijzen en commissies, vastzitten in contracten, hoge switching costs, energiecrisis, niet leverbare producten, te veel voorraad, te weinig voorraad, producten die teruggeroepen worden om gezondheidsrisico’s, etc.

4. Doelgroep: Veranderende klantverwachtingen, krapper wordende bestedingsbudgetten, vergrijzing, ontgroening, nieuwe politieke wereldbeelden, verschuiving naar andere platformen (van Facebook naar Tiktok), wegzakkende interesse, etc.

5. Politiek (regionaal): Doorlooproutes die worden aangepast (nieuw voetpad, eenrichtingsverkeer, autoverbod, etc.), uitbreiding van betaald-parkeren-zones, uitbreidingsverbod, wijziging van bestemmingsplannen, vergunningen die niet worden afgegeven, etc.

6. Organisatorisch: Te veel groei, te weinig groei, dalende klandizie, inefficiënte bedrijfsprocessen, gemiste kansen, kapitaal dat verloren gaat aan terugkerende fouten, werknemers die slecht nieuws en fouten verbergen voor hun leidinggevende, etc.

7. Terugwerkende kracht: Producten die kankerverwekkende stoffen blijken te hebben (asbest), voedselvergiftiging bij klanten, een post op social media die 10 jaar geleden onschuldig was, maar niet meer past in het culturele en politieke klimaat, etc.

8. Substituten: Nieuwe methodes die de huidige marktwerking veranderen (sommige blockbuster films gaan direct naar streamingdiensten en slaan de bioscoop over), supermarkten met een coffeecorner, flitsbezorgers, etc.

9. Werknemers: Talent dat wegtrekt naar andere steden, ontgroening, opleidingen die minder studenten trekken, dalend imago van de sector, conflicten op de werkvloer, zakkend moraal, personeel dat niet voldoende getraind is, het vertrek van een A+ werknemer, een werknemer die op de verkeerde plek zit, etc.

10. Technologisch: Websitepagina’s die al maanden niet bereikbaar zijn, een bestelknop die inactief blijkt te zijn, een aanval door hackers, een e-mailadres of telefoonnummer die als spam staat gemarkeerd, pinstoringen, per ongeluk verwijderde belangrijke documenten, etc.

Dit zijn slechts een paar dingen waar je paranoïde over zou kunnen zijn.

Uiteindelijk is een lange lijst bijhouden, met alle zaken waar je constant aandacht aan moet besteden, niet de oplossing. Het gaat om het hebben van de mindset; altijd een oplettend oog hebben voor potentiële kuilen in de weg.

4. Tips voor sterke verdediging

Omgang met potentiële strategische buigpunten 〰️

Hoe kun je jezelf verdedigen tegen deze gevaren?

De beste verdediging is om positief-paranoïde te zijn.

Je gelooft dat het uiteindelijk allemaal goed komt, maar blijft wel oplettend. Gelovig, maar realistisch. Je ziet de uitdaging als een kans om sterker te worden; misschien zelfs anti-fragiel?

Hoe ziet deze paranoia er in de praktijk uit?

Klanteninteractie: Blijf praten met en luisteren naar klanten. Get out of the office. Neem ze serieus en laat blijken dat je geïnteresseerd bent in wat ze te zeggen hebben.

Reviews: Houd reviews in de gaten en reageer snel en passend. Zorg dat je hier een helder proces voor hebt.

Klachten: Verplaats je in de positie van de klant, zodat je potentiële ontevredenheid ziet aankomen. Wees klachten voor en handel klachten die toch doorkomen snel en passend af.

Bedrijfscultuur: Zie het belang van een goede bedrijfscultuur en een hoog personeelsmoraal. Houd korte lijnen met werknemers op elke lat van de ladder. Wees niet de manager die het slechte nieuws als laatste krijgt. Get bad news first and fast.

Communicatie: Herhaal regelmatig belangrijke aandachtspunten voor het team, zodat ze vers in het geheugen blijven en niet verstoffen. Zie jezelf niet als een vastgelopen bandje, maar als een leider die de missie duidelijk houdt en een stip op de horizon zet: “Dit is wat we doen om daar te komen.”

Klantverwachtingen: Weet dat klantverwachtingen kunnen veranderen. Geen generatie is hetzelfde en tijden veranderen snel.

Metrics: Weet welke cijfers écht belangrijk zijn en houd deze sterk in de gaten.

Trends en ontwikkelingen: Blijf op de hoogte van trends en ontwikkelingen. Houd zowel globaal als regionaal nieuws in de gaten. Ken het concept van Moore’s Law.

Eeuwig student: Blijf je leven lang leren. Lees of luister naar boeken. Verdiep je in geschiedenis en biografieën van voorgangers.

Overheidsplannen: Ken de toekomstvisie van gemeente en provincie. Weet wat de (lokale) overheid van plan is.

Con-collega’s: Houd regelmatig contact met con-collega’s, zodat je niet afhankelijk bent van enkel je eigen perspectief. Bezoek sectorgerelateerde beurzen en congressen.

Scenario’s: Schrijf verschillende scenario’s uit en weet wat te doen mocht dit realiteit worden. Scenario’s kunnen zowel groot als klein zijn. Betrek je personeel bij dit proces. Zo kun je snel schakelen bij een nieuwe lockdown, een tsunami of op dagen met te weinig personeel.

Probleemherkenning: Herken symptomen van een probleem zo vroeg mogelijk en handel hierop met passende snelheid. Weet dat problemen eerder in het proces altijd makkelijker (en goedkoper) op te lossen zijn dan later in het proces.

Lobbyen: Ga lobbyen in Den Haag en bouw een goede relatie op met de lokale wethouder. 🙂

Als ondernemer kun je ongetwijfeld meer aandachtspunten bedenken.

5. Conclusie

De formule positief-paranoïde: 😃 + 😵 = 🧐

Robert Greene omschrijft het in zijn boek The 48 Laws of Power als volgt: “Geen dagen onoplettend.”

Niets zou je mogen verrassen, omdat je voortdurend potentiële problemen voorziet. In plaats van enkel dromen over de onvermijdelijke goede afloop, scan je voor mijnen, stuur je verkenners en analyseer je de cijfers.

Je speelt Stratego. Verwacht dat jouw tegenstander een tweede maarschalk heeft en bewegende bommen.

Je speelt Schaak. Verwacht dat jouw tegenstander twee beurten zet waar jij één zet.

Er zijn meer tegenstanders dan je denkt.

Je speelt meer spellen dan je denkt.

Spelregels kunnen veranderen.

Waar het kan wil je een 10X verandering koste wat kost voor zijn.

Het voorbeeld van Blizzard Entertainment lijkt wellicht makkelijk te managen: even aangeven dat we naar de gebruiker gaan luisteren en het komt weer goed… Maar nee, zo ging het ook niet helemaal.

Een 10X verandering komt écht als een klasse 6 stroomversnelling. Alles wordt uit proportie getrokken. Er komt een vergrootglas op elk relatief klein probleem. If there is more dirt, it will be found.

Wees het dus voor.

Behoud de positieve instelling die elke ondernemer van nature heeft. Die is cruciaal.

Maar blijf ook paranoïde. Dat is ook cruciaal.

Wees positief-paranoïde.